مصاحبه با آقای دکتر بابک آوند در خصوص توسعه اقتصاد دریامحور و توسعه مکران

درود بر شما آقای دکتر
لطفا نظرتان در مورد «توسعه مکران» را توضیح دهید.
با کسب اجازه از آقای دکتر عبدالعلی زاده بزرگوار که متولی مستقیم این موضوع از سمت ریاست محترم جمهوری آقای دکتر پزشکیان هستند،
«توسعه مکران» به طرح‌ها و برنامه‌هایی اشاره دارد که با هدف پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و زیرساختی منطقه مکران، واقع در جنوب شرقی ایران و در امتداد سواحل دریای عمان، طراحی شده‌اند. این منطقه که بخش‌هایی از استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان را در بر می‌گیرد، به دلیل موقعیت استراتژیک خود – دسترسی به آب‌های آزاد، نزدیکی به اقیانوس هند و قرار گرفتن خارج از منطقه پرتنش خلیج فارس – از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
به نظر بنده، توسعه مکران می‌تواند فرصت بزرگی برای ایران باشد، اما موفقیت آن به برنامه‌ریزی دقیق، توجه به نیازهای محلی و مدیریت چالش‌ها بستگی دارد. از یک سو، این طرح می‌تواند با تقویت زیرساخت‌هایی مثل بندر چابهار، به عنوان دروازه تجارت بین‌المللی عمل کند و اقتصاد دریا‌محور را رونق دهد. این امر نه تنها به کاهش وابستگی به صادرات نفت خام کمک می‌کند، بلکه می‌تواند اشتغال‌زایی و بهبود سطح زندگی در یکی از مناطق محروم کشور را به دنبال داشته باشد.
از سوی دیگر، نگرانی‌هایی هم وجود دارد. برخی معتقدند که توسعه مکران ممکن است به تغییر بافت جمعیتی، جابه‌جایی بومیان و آسیب به محیط زیست منجر شود. برای مثال، پروژه‌های بزرگ صنعتی یا بندری می‌توانند اکوسیستم ساحلی و مرجانی را تهدید کنند. همچنین، اگر این توسعه بدون مشارکت واقعی جوامع محلی پیش برود، ممکن است به جای رفع نابرابری، تنش‌های اجتماعی را افزایش دهد.
به طور کلی، توسعه مکران ایده‌ای با پتانسیل بالا است، اما نیازمند توازن بین اهداف اقتصادی، حفظ فرهنگ بومی و پایداری زیست‌محیطی است.
بنظر شما برای توسعه مکران چقدر منابع مالی و بودجه نیاز است؟
برآورد دقیق منابع مالی مورد نیاز برای توسعه مکران به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله گستردگی پروژه‌ها، اولویت‌های تعیین‌شده، و سطح زیرساخت‌های مدنظر. با این حال، برخی اطلاعات رسمی و اظهارنظرها می‌توانند به ما دید کلی بدهند.
بر اساس اظهارات دبیر شورای توسعه سواحل مکران در سال ۱۴۰۲، برای توسعه زیرساخت‌های این منطقه حدود ۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است که این رقم با فرض اجرای پروژه‌ها در بازه زمانی سه‌ساله اعلام شده بود. این مبلغ عمدتاً برای زیرساخت‌های اصلی مانند بنادر، راه‌ها، و تأمین انرژی در نظر گرفته شده است. البته، این برآورد ممکن است با توجه به تورم، تغییرات نرخ ارز، و گسترش دامنه پروژه‌ها در سال ۱۴۰۴ (مارس ۲۰۲۵) به‌روزرسانی شده باشد.
از سوی دیگر، اگر توسعه مکران به‌عنوان یک طرح جامع‌تر (مثلاً انتقال پایتخت یا ایجاد قطب اقتصادی بزرگ) مدنظر باشد، هزینه‌ها به مراتب بالاتر خواهد بود. برای مثال، برخی پژوهشگران به‌صورت غیررسمی ادعا کرده‌اند که انتقال پایتخت به مکران ممکن است تا ۲۰۰ میلیارد دلار نیاز داشته باشد، اما این رقم فاقد پشتوانه رسمی است و بیشتر حدس و گمان به نظر می‌رسد.
در اسناد رسمی‌تر، مانند مصوبات دولت در سال ۱۴۰۲، اشاره شده که دستگاه‌های اجرایی باید بودجه مورد نیاز را در چارچوب قوانین سنواتی پیش‌بینی کنند و بخشی از هزینه‌ها از طریق مشارکت سرمایه‌گذاران خصوصی و تسهیلات (مثلاً ۱۰ درصد از تبصره ۱۸ قانون بودجه ۱۴۰۲) تأمین شود. این نشان می‌دهد که دولت به دنبال ترکیبی از منابع دولتی، خصوصی، و حتی بین‌المللی است.
به طور خلاصه:
برای زیرساخت‌های پایه: حدود ۹ میلیارد دلار (برآورد سال ۱۴۰۲).
برای پروژه‌های جامع‌تر (مثل قطب اقتصادی یا انتقال پایتخت): احتمالاً ده‌ها میلیارد دلار، اما عدد دقیق نیازمند مطالعات رسمی است. جناب دکتر بنظر شما چه پروژه هایی را می توان در مکران اجرا کرد که جزو طرح توسعه مکران محسوب می شود؟
طرح توسعه مکران با توجه به موقعیت استراتژیک، منابع طبیعی و نیازهای منطقه‌ای، ظرفیت اجرای پروژه‌های متنوعی را دارد. این پروژه‌ها می‌توانند در حوزه‌های اقتصادی، زیرساختی، اجتماعی و زیست‌محیطی تعریف شوند تا هم به اهداف کلان توسعه پایدار کمک کنند و هم نیازهای محلی را برآورده سازند. در ادامه، برخی از پروژه‌هایی که می‌توانند جزو طرح توسعه مکران محسوب شوند را بر اساس پتانسیل منطقه و اظهارات رسمی پیشنهاد می‌کنم:
۱. توسعه زیرساخت‌های بندری و لجستیکی
گسترش بندر چابهار: تقویت فازهای بعدی بندر برای تبدیل آن به هاب ترانزیت بین‌المللی، به‌ویژه برای مسیرهای هند، افغانستان و آسیای مرکزی.

ایجاد منطقه آزاد تجاری و صنعتی: توسعه مناطق آزاد مکران برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی.
ساخت پایانه‌های لجستیکی: احداث انبارها، سردخانه‌ها و سیستم‌های حمل‌ونقل چندوجهی برای اتصال بندر به شبکه ریلی و جاده‌ای. ۲. پروژه‌های حمل‌ونقل
اتصال ریلی چابهار به زاهدان و شبکه سراسری: تکمیل خط آهن چابهار-زاهدان که در حال حاضر در دست اجراست و می‌تواند مکران را به بازارهای داخلی و خارجی متصل کند.
توسعه جاده‌های ساحلی: احداث بزرگراه‌های مدرن در امتداد سواحل مکران برای اتصال شهرها و روستاها به مراکز اقتصادی. فرودگاه بین‌المللی: ساخت یا ارتقای فرودگاه در منطقه (مثل فرودگاه کنارک) برای پشتیبانی از گردشگری و تجارت. ۳. پروژه‌های انرژی
نیروگاه‌های خورشیدی و بادی: استفاده از ظرفیت بالای تابش خورشید و بادهای ساحلی برای تولید انرژی تجدیدپذیر. پالایشگاه و پتروشیمی: احداث تأسیسات فرآوری نفت و گاز با توجه به نزدیکی به خطوط انتقال انرژی و دسترسی به دریا. تأمین آب شیرین: راه‌اندازی تأسیسات آب‌شیرین‌کن برای رفع کمبود آب منطقه و پشتیبانی از توسعه صنعتی و کشاورزی. ۴. توسعه کشاورزی و شیلات
پرورش آبزیان: ایجاد مزارع پرورش میگو و ماهی با استفاده از آب دریا، که هم‌اکنون هم در مقیاس کوچک در منطقه فعال است.
کشت گلخانه‌ای: توسعه کشاورزی مدرن با استفاده از آب شیرین‌شده و فناوری‌های کم‌آب‌بر. صنایع تبدیلی شیلات: ساخت کارخانه‌های فرآوری محصولات دریایی برای صادرات.
۵. گردشگری و اقتصاد دریا‌محور
توسعه اکوتوریسم: احداث اقامتگاه‌های بوم‌گردی و بهره‌برداری از جاذبه‌های طبیعی مثل سواحل بکر، جنگل‌های حرا و کوه‌های مریخی. ورزش‌ها و تفریحات دریایی: ایجاد زیرساخت برای قایق‌رانی، غواصی و گردشگری دریایی.
بندر تفریحی: ساخت اسکله‌های مدرن برای کشتی‌های تفریحی و گردشگری بین‌المللی. ۶. پروژه‌های اجتماعی و شهری شهرهای جدید: احداث شهرک‌های مسکونی مدرن با امکانات آموزشی و درمانی برای جذب جمعیت و توسعه پایدار انسانی. ارتقای خدمات عمومی: ساخت بیمارستان، دانشگاه و مراکز فنی‌وحرفه‌ای برای توانمندسازی جوامع محلی. ۷. حفاظت زیست‌محیطی
مدیریت پسماند: ایجاد سیستم‌های بازیافت و دفع زباله برای جلوگیری از آلودگی سواحل. حفاظت از اکوسیستم: پروژه‌های احیای تالاب‌ها و مرجان‌ها برای حفظ تنوع زیستی منطقه. این پروژه‌ها می‌توانند به‌صورت مرحله‌ای و با توجه به اولویت‌های دولت و مشارکت بخش خصوصی اجرا شوند. برای مثال، بندر چابهار و خط آهن در حال حاضر در اولویت هستند و پروژه‌های گردشگری یا انرژی پاک می‌توانند در فازهای بعدی قرار بگیرند.
جناب دکتر بنظر شما برای اجرای پروژه هایی که گفتید چه مقدار منابع مالی نیاز است؟
برآورد منابع مالی مورد نیاز برای اجرای پروژه‌هایی که در پاسخ قبلی برای توسعه مکران پیشنهاد دادم، به گستردگی، مقیاس و اولویت‌بندی هر پروژه بستگی دارد. با این حال، می‌توانم بر اساس اطلاعات موجود و برآوردهای منطقی، تخمین‌هایی ارائه بدهم. لطفاً توجه کنید که این اعداد تقریبی هستند و برای دقیق‌تر شدن نیاز به مطالعات امکان‌سنجی رسمی دارند. من پروژه‌ها رو دسته‌بندی می‌کنم و برای هر دسته یه برآورد حدودی ارائه می‌دهم:
۱. توسعه زیرساخت‌های بندری و لجستیکی
گسترش بندر چابهار: فاز اول بندر چابهار با حدود ۱ میلیارد دلار تکمیل شده است. برای فازهای بعدی (مثل افزایش ظرفیت به ۲۰ میلیون تن در سال) احتمالاً ۲ تا ۳ میلیارد دلار دیگه نیاز باشد. منطقه آزاد تجاری و صنعتی: ایجاد زیرساخت اولیه (جاده، انبار، تأسیسات) ممکنه ۵۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد دلار هزینه داشته باشد، بسته به وسعت منطقه. پایانه‌های لجستیکی: حدود ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار برای انبارها و سیستم‌های حمل‌ونقل چندوجهی. جمع تقریبی: ۳ تا ۵ میلیارد دلار. ۲. پروژه‌های حمل‌ونقل
خط آهن چابهار-زاهدان: این پروژه که در حال اجراست، حدود ۱.۵ تا ۲ میلیارد دلار هزینه دارد (تا سال ۱۴۰۲ حدود ۵۰ درصد پیشرفت داشته). تکمیل و اتصال به شبکه سراسری ممکنه ۵۰۰ میلیون دلار دیگه نیاز داشته باشد. بزرگراه‌های ساحلی: احداث ۱۰۰۰ کیلومتر جاده مدرن، با هزینه تقریبی ۱ میلیون دلار به ازای هر کیلومتر، حدود ۱ میلیارد دلار.
فرودگاه بین‌المللی: ساخت یا ارتقا به یه فرودگاه متوسط بین‌المللی، ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار. جمع تقریبی: ۲.۵ تا ۴ میلیارد دلار. ۳. پروژه‌های انرژی نیروگاه‌های خورشیدی و بادی: یک نیروگاه های تک ۱۰۰ مگاواتی خورشیدی یا بادی حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون دلار هزینه داره. برای تأمین ۱۰۰۰ مگاوات نیروگاه های تک، ۱ تا ۱.۵ میلیارد دلار نیاز است. پالایشگاه یا پتروشیمی کوچک: یه واحد متوسط (مثل پالایشگاه ۱۰۰ هزار بشکه‌ای) حدود ۳ تا ۵ میلیارد دلار. آب‌شیرین‌کن: یه تأسیسات با ظرفیت ۱۰۰ هزار مترمکعب در روز، حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون دلار.

برای چند واحد، ۵۰۰ میلیون دلار. جمع تقریبی: ۴.۵ تا ۷ میلیارد دلار. ۴. توسعه کشاورزی و شیلات پرورش آبزیان: مزارع میگو و ماهی در مقیاس بزرگ (مثل ۱۰ هزار هکتار) حدود ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار.
کشت گلخانه‌ای: ۱۰۰۰ هکتار گلخانه مدرن، حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار.
صنایع تبدیلی شیلات: کارخانه فرآوری با ظرفیت متوسط، ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون دلار.
جمع تقریبی: ۵۵۰ میلیون تا ۱.۱ میلیارد دلار. ۵. گردشگری و اقتصاد دریا‌محور
اکوتوریسم و اقامتگاه‌ها: توسعه ۵۰ اقامتگاه و زیرساخت اولیه، حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون دلار.
بندر تفریحی و اسکله‌ها: یه بندر تفریحی متوسط، ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار.
جمع تقریبی: ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار. ۶. پروژه‌های اجتماعی و شهری
شهر جدید: ساخت یه شهر ۱۰۰ هزار نفری با زیرساخت کامل (مثل مسکن، بیمارستان، مدرسه) حدود ۲ تا ۳ میلیارد دلار.
خدمات عمومی: بیمارستان و دانشگاه متوسط، ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار.
جمع تقریبی: ۲.۲ تا ۳.۵ میلیارد دلار. ۷. حفاظت زیست‌محیطی
مدیریت پسماند و احیای اکوسیستم: پروژه‌های کوچک تا متوسط، ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار.
جمع تقریبی: ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار. مجموع کل
با احتساب همه این پروژه‌ها در مقیاس متوسط تا بزرگ:
حداقل: حدود ۱۳ میلیارد دلار. حداکثر: حدود ۲۵ میلیارد دلار. این اعداد با فرض اجرای پروژه‌ها در بازه ۵ تا ۱۰ ساله تخمین زده شده اند. اگه بخواهیم توسعه مکران رو به یک طرح عظیم (مثل انتقال پایتخت) گسترش دهیم، هزینه‌ها می توانند به ۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار هم برسد، همان‌طور که برخی پژوهشگران به‌صورت غیررسمی اشاره کرده اند.
برای تأمین این منابع، ترکیبی از بودجه دولتی، سرمایه‌گذاری خصوصی (داخلی و خارجی)، و تسهیلات بین‌المللی لازم است. مثلاً همکاری با هند یا چین برای بندر چابهار، یا استفاده از صندوق توسعه ملی می‌تونه بخشی از هزینه‌ها رو پوشش دهد.
اقای دکتر آوند به نظر شما اولویت اجرا با کدامیک از پروژه هایی هست که گفتید؟
برای تعیین اولویت اجرای پروژه‌های توسعه مکران، باید چند عامل کلیدی رو در نظر بگیریم: تأثیر اقتصادی فوری، نیازهای زیرساختی پایه، پتانسیل جذب سرمایه‌گذاری، نیازهای محلی و پایداری بلندمدت. با توجه به این معیارها و شرایط فعلی منطقه، به نظرم اولویت‌بندی به این شکل می تواند منطقی باشد:
۱. توسعه زیرساخت‌های بندری و لجستیکی (اولویت اول)
چرا؟ بندر چابهار ستون فقرات توسعه مکران است. این پروژه نه تنها درآمدزایی مستقیم از طریق ترانزیت کالا دارد، بلکه زیرساخت لازم برای بقیه پروژه‌ها (مثل صادرات شیلات یا گردشگری) رو فراهم می‌کند. مزیت: در حال حاضر فاز اول تکمیل شده و سرمایه‌گذاری هند (حدود ۵۰۰ میلیون دلار) نشان می‌دهد که علاقه بین‌المللی هم وجود دارد. تکمیل فازهای بعدی می تواند مکران را به هاب منطقه‌ای تبدیل کند. هزینه تقریبی: ۳ تا ۵ میلیارد دلار. ۲. پروژه‌های حمل‌ونقل (اولویت دوم)
چرا؟ بدون اتصال بندر به داخل کشور و منطقه، توسعه اقتصادی محدود می ماند. خط آهن چابهار-زاهدان و جاده‌های ساحلی، دسترسی به بازارها و جابه‌جایی کالا و نیروی کار رو ممکن می‌کنند. مزیت: خط آهن در حال اجراست و تکمیل آن (با ۱.۵ تا ۲ میلیارد دلار) می تواند اثر سریعتری بگذارد. جاده‌ها هم برای جوامع محلی حیاتی‌ هستند. هزینه تقریبی: ۲.۵ تا ۴ میلیارد دلار. ۳. پروژه‌های انرژی (اولویت سوم)
چرا؟ تأمین آب و برق پایدار، پیش‌نیاز هر توسعه‌ای است. آب‌شیرین‌کن‌ها کمبود آب منطقه را حل می‌کنند و نیروگاه‌های تجدیدپذیر (خورشیدی و بادی) هم هزینه‌های انرژی را کاهش می‌دهند و ثبات زیست‌محیطی دارند. مزیت: این پروژه‌ها نسبت به پالایشگاه‌ها هزینه کمتری دارند و سریع‌تر قابل اجرا هستند. مثلاً یک آب‌شیرین‌کن ۱۰۰ میلیون دلاری می تواند تأثیر فوری بگذارد. هزینه تقریبی: ۱.۵ تا ۲ میلیارد دلار برای فاز اولیه (آب‌شیرین‌کن و نیروگاه کوچک). ۴. توسعه کشاورزی و شیلات (اولویت چهارم)
چرا؟ این پروژه‌ها مستقیماً به معیشت مردم محلی کمک می‌کنند و با منابع طبیعی منطقه (دریا) همخوانی دارند. پرورش میگو و ماهی می‌تونه صادرات رو تقویت کند. مزیت: هزینه اولیه کمتره (۵۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد دلار) و می تواند با مشارکت بخش خصوصی رشد سریع تری داشته باشد. ۵. پروژه‌های اجتماعی و شهری (اولویت پنجم)
چرا؟ برای جذب جمعیت و ثبات توسعه، باید زیرساخت‌های زندگی مثل مسکن و بیمارستان ساخته شوند. اما این پروژه‌ها به زیرساخت‌های قبلی (مثل آب و برق) وابسته‌ هستند. مزیت: بهبود کیفیت زندگی بومی‌ها و کاهش مهاجرت از منطقه. هزینه تقریبی: ۲ تا ۳ میلیارد دلار.

۶. گردشگری و اقتصاد دریا‌محور (اولویت ششم) چرا؟ گردشگری پتانسیل بالایی دارد، ولی نیاز به ثبات اقتصادی و زیرساخت (مثل جاده و فرودگاه) دارد. در فازهای اولیه، اولویت کمتری نسبت به بندر و حمل‌ونقل دارد. مزیت: درآمد پایدار و ایجاد شغل در بلندمدت. هزینه تقریبی: ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار.
۷. حفاظت زیست‌محیطی (اولویت مکمل)
چرا؟ این پروژه‌ها باید همراه بقیه اجرا شوند تا جلوی تخریب محیط زیست گرفته شود، ولی به تنهایی درآمدزا نیستند و بیشتر نقش پشتیبان دارند. هزینه تقریبی: ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار. جمع‌بندی اولویت‌ها
به نظر بنده شروع با بندر چابهار و حمل‌ونقل (مثل خط آهن و جاده) منطقی‌ترین گام اولیه‌ست، چون زیرساخت پایه را می‌سازند و بقیه پروژه‌ها ا امکان‌پذیر می‌کنند. سپس انرژی (آب و برق) برای پشتیبانی از رشد سریع، و سپس شیلات و کشاورزی برای معیشت محلی. پروژه‌های شهری و گردشگری هم می توانند در فازهای بعدی شروع شوند که منطقه به ثبات برسد.
البته این اولویت‌بندی می تواند بسته به اهداف دولت یا شرایط سیاسی تغییر کند. مثلاً اگر هدف جذب سرمایه خارجی باشد، بندر و منطقه آزاد اولویت بیشتری می‌گیرند.

آنچه مطالعه کردید مصاحبه ای با آقای دکتر بابک آوند بود که بطور اختصاصی در خصوص توسعه اقتصاد دریامحور و توسعه مکران، که در دولت چهاردهم بطور اختصاصی مطرح گردید می باشد که توسط رسانه تخصصی پتروشیمی نیوز صورت پذیرفت

#پتروشیمی #پتروشبمی_نیوز #بابک_آوند #دکتر_بابک_آوند #مکران #اقتصاد #دریامحور

#پتروشیمی_نیوز

#توسعه_مکران

#خبرگزاری_پتروشیمی_نیوز

بزرگترین رسانه صنعت پتروشیمی