سفر سخت گاز؛ از اعماق خلیج فارس تا خانه‌ها

زمانی این حجم کار بیشتر آشکار می‌شود که برای حفر این ۳۵۰ حلقه چاه، انگار از تهران تا عسلویه به مسافت یک هزار و ۲۸۰ کیلومتر در عمق ۳ کیلومتری زمین حفاری شده باشد.

لایه‌های گازی در این میدان در عمق حدود ۳ هزار و ۲۰۰ متری زیر بستر دریا قرار گرفته‌اند که برای رسیدن به آن باید به اندازه ارتفاع ۷ برج میلاد کف بستر خلیج فارس را حفاری کرد تا به گاز رسید! ارتفاع برج میلاد تهران ۴۳۵ متر است.

۱۱۰ تریلی ۱۸ چرخ برای حمل تجهیزات یک سکوی پارس جنوبی

گاز استخراج‌شده از عمق ۳ کیلومتری در بستر خلیج فارس از چاه‌ها در ۳۹ سکوی عظیم گازی،جزیره‌هایی آهنی و دور از هم در دل خلیج فارس، فرآورش اولیه می‌شود و سپس با خطوط لوله این گاز به خشکی می‌رسد.

شاید واژه عظیم برای این غول‌های دریایی کم باشد؛ هرکدام از این سکوها چیزی حدود ۲ هزار و ۵۰۰ تن وزن دارد و برای حمل و جابه‌جایی فقط آهن‌آلات و تجهیزات هرکدام از آنها به ۱۱۰ تریلی ۱۸ چرخ نیاز است. این سازه باید روی پایه‌ای فلزی که آن هم چند هزار تن وزن دارد، در وسط دریا نصب شود. ساخت هرکدام از این سکوها با صرف هزینه بیش از ۱۷ هزار میلیارد تومان سه سال طول می‌کشد.

گاز ترش فوق‌العاده سمی بعد از هزینه چند میلیون دلاری از دل خلیج فارس بالا می‌آید و با فشار طبیعی خود مخازن پارس جنوبی، از هر سکو از طریق خطوط لوله دریایی ۱۱۵ کیلومتری برای فرآورش به پالایشگاه‌ها ارسال می‌شود. ساخت هرکدام از این خطوط انتقال ۳۲ اینچ زیر دریایی برای کشورمان بیش از ۴۰۰ میلیون دلار تمام ‌شده است.

نصب و راه‌اندازی تجهیزات غول‌پیکر برای پالایش گاز

گاز بعد از فراز و فرودهای زیاد به قطب انرژی ایران (عسلویه) می‌رسد، اما در پالایشگاه چه فرآیندی، با چه هزینه‌ای روی گاز ترش انجام می‌شود؟ جداکننده‌های سه فازی، مبدل‌های حرارتی، رآکتورهای کاتالیستی، برج‌های تقطیر، دیگ‌های بخار، خنک‌کننده‌ها، پمپ‌های فرآیندی، کمپرسورها، مخازن ذخیره‌سازی، سیستم‌های کنترل و اتوماسیون و میلیون‌ها قطعه دیگر در فرآیند پالایشی درگیر می‌شوند، وزن بعضی از آنها مثل برج‌های تقطیر به‌طور معمول به ۲ هزار تن یا بیشتر می‌رسد؛ میلیون‌ها نفرساعت کار در هرکدام از پالایشگاه‌های سیزده‌گانه پارس جنوبی انجام شده تا امروز بتوان بیش از ۶۰۰ میلیون مترمکعب گاز شیرین تولید کرد.

پس از مراحل پالایشی، فشار گاز در ایستگاه‌های تقویت فشار به حداقل ۲۵۰ و حداکثر ۱۳۰۰ پی‌اس‌آی (پوند در هر اینچ‌ مربع) می‌رسد و با طی بیش از هزار و ۲۰۰ کیلومتر به استان‌های مرکزی کشورمان، دوباره در ایستگاه‌های تقلیل فشار در مبادی ورودی شهرها فشارش به یک‌چهارم این فشار و در مناطق شهری به ۶۰ پی‌اس‌آی کاهش ‌می‌یابد.

حال سؤالی که پیش می‌آید این است که هزینه تأمین هر مترمکعب گاز طبیعی در ایران چقدر است؟ با توجه به سهم بیش از ۷۰ درصدی گاز طبیعی در سبد عرضه انرژی اولیه و مصرف نهایی انرژی، یافتن پاسخ سؤال هزینه تمام‌شده تأمین انرژی در ایران بیش از هر حامل انرژی دیگری مستلزم شفاف کردن هزینه‌های تأمین گاز طبیعی است. زنجیره تأمین گاز طبیعی در ایران به‌صورت کلی شامل چهار بخش اصلی است که استخراج گاز به‌عنوان بالادست در اختیار شرکت ملی نفت و بخش‌های پایین‌دستی از پالایش تا خرده‌فروشی در اختیار شرکت ملی گاز است.

تأمین هر مترمکعب گاز طبیعی در سال‌های اخیر به‌طور میانگین هزینه‌ای حدود ۵.۴ سنت داشته است. حدود ۴۳ درصد از این ۵.۴ سنت مربوط به هزینه تولید از میدان پارس جنوبی و سایر میدان‌های گازی است. با احتساب قیمت ۷۰ هزار تومان برای هر دلار در بازار آزاد، هزینه تولید هر مترمکعب گاز در کشور، بدون احتساب فرآورش، پالایش و انتقال تا مقاصد مصرف حدود ۲ هزار تومان برآورد می‌شود.

این در حالی است که گاز به نیروگاه‌ها و صنایع عمده به ازای هر مترمکعب ۱۰۰ تومان تحویل می‌شود و به مصرف می‌رسد.

این عدد برای تولید هر مترمکعب گاز، شامل مجموع هزینه‌های جاری و سرمایه‌ای انجام‌شده از گذشته تاکنون با هدف رسیدن به ظرفیت روزانه فعلی حدود یک میلیارد مترمکعبی است.

با توجه به نیاز سرمایه‌گذاری ۷۱ میلیارد دلاری اعلام‌شده برای توسعه ظرفیت فعلی تولید به حدود ۱.۵ میلیارد مترمکعب و افزایش ۵۰ درصدی ظرفیت تولید گاز ایران، پس از اجرای این طرح‌ها، هزینه تمام‌شده تولید هر مترمکعب گاز از حدود ۵.۴ سنت به حداقل ۸.۳ سنت افزایش خواهد یافت.

سربازان جبهه اقتصادی؛ چشم انتظار مصرف بهینه 

ایران در یک دهه گذشته با بهره‌برداری از طرح‌های توسعه‌ای در میدان‌های مختلف گازی و به‌ویژه میدان مشترک پارس جنوبی، تولید گاز خود را بیش از ۱۰۰ درصد افزایش داده است. با این حال، شتاب رشد مصرف گاز در کشور از سوی بخش خانگی، تجاری، صنایع عمده و البته نیروگاه‌ها آنچنان بالاست که حتی افزایش دو برابری تولید گاز در کشور نیز پاسخگوی رشد مصرف نیست و بر اساس پیش‌بینی‌ها، در زمستان امسال ناترازی گاز به روزانه بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسد.

اگرچه برای تأمین گاز مورد نیاز کشور در بخش‌های مختلف، طرح‌های توسعه‌ای در میدان‌های گازی کشور در جریان است، اما توجه به بهینه‌سازی مصرف انرژی در این میان حلقه مفقوده‌ای است که همترازی تولید و مصرف این سوخت را تقریباً غیرممکن کرده است.

در واقع باید در کنار افزایش ظرفیت تولید گاز، شتاب رشد مصرف در کشور نیز کنترل شود تا به‌تدریج و با مصرف بهینه این سوخت در بخش‌های غیرمولد مانند بخش خانگی، همچنین افزایش راندمان نیروگاه‌ها، امکان ثروت‌آفرینی از گاز با تزریق آن به زنجیره ارزش پتروشیمی یا صادرات فراهم باشد.

از سوی دیگر، هم‌اکنون نزدیک به ۳۰ هزار نفر در سکوهای دریایی، پالایشگاه‌ها، مراکز انتقال و توزیع گاز ایران با صرف ده‌ها میلیارد تومان هزینه در شراط بد آب و هوایی و به دور از خانواده تلاش می‌کنند تا ما و خانواده‌های‌مان در آسایش، فصول سرد سال را پشت سر بگذاریم.

با توجه به افزایش بسیار چشمگیر سهم گاز در سبد انرژی کشور و روند صعودی و رو به رشد مصرف در حوزه‌های خانگی، تجاری و صنعتی سربازان ملت ایران در سکوها، پالایشگاه‌ها و خطوط انتقال گاز انتظار دارند مردم با مصرف بهینه و با صرفه‌جویی در مصرف گاز فرزندان خود را همراهی و حمایت کنند و جلوی هدررفت این نعمت خدادادی را بگیرند، چراکه ما هرچقدر هم گاز را از زیرزمین بیرون آوریم، اما آن را بد مصرف کنیم، سرمایه آینده را از بین برده‌ایم. واقعیت این است که نسل کنونی بنا نیست انتهای نسل‌ها باشد.

فرزندان ما می‌خواهند در این کشور زندگی کنند و اگر بخواهند امنیت داشته باشند مهم‌ترین کلیدواژه‌ای که باید به آنها و خانواده‌هایشان آموزش دهیم این است که گاز طبیعی سرمایه بین‌نسلی است و حتی اگر ما دوباره آن را تولید کنیم و مازاد داشته باشیم باید آن را به صادرات تبدیل کنیم که این صادرات ارزش افزوده‌ای برای رفاه، فناوری و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور است، نه اینکه مدام مصرف شود.